چند سالی است که با معلمان و استادان زیادی در مدارس سراسر کشور و واحدهای گوناگون دانشگاه آزاد اسلامی در ارتباط هستم. آنها به مشکلات و مسئله‌های تقریباً مشترکی اشاره می‌کنند.
نکتهٔ جالب این است که تا قبل از یک دههٔ گذشته، خودم هم با چنین مسائلی مواجه بودم. مشکلاتی چون: بی‌انگیزگی شاگردان، جذاب نبودن کلاس‌ها، تمرکز نداشتن، تنبلی، عدم مشارکت درست فراگیران، بی‌علاقگی به درس، اختلال در یادگیری، درماندگی آموخته‌شده، ناتوانی در تعامل درست اجتماعی-منطقی، ترس از برخی دروس از جمله ریاضی، کمبود زمان، رقابت‌های ناسالم، رفتارهای ناهنجار، حجم زیاد مطالب، اعتماد به نفس پایین، ناهم‌سطحی بچه‌ها، عجول بودن و ناشکیبایی، بی‌مسئولیتی و …
حتماً شما هم تأیید می‌کنید که ریشهٔ بسیاری از این مشکلات مربوط به شیوه‌های تدریس غیرفعال و ناکارآمد است. همچنین اگر از روش‌های اثربخش و فعالی همچون یادگیری مشارکتی که جلوهٔ برجستهٔ آن کار گروهی است، استفاده کنیم، بسیاری از این مشکلات حل خواهد شد.
این تجربه را من بیش از ده سال است که با خود دارم. وقتی با شیوهٔ یادگیری مشارکتی آشنا شدم و پس از مطالعات و تجارب پژوهش‌مدار، مدل‌های بومی آن را به کاربستم، علاوه بر رشد چشمگیر نتایج آموزشی (به طوری که در آزمون‌های برون‌مدرسه‌ای، نتیجهٔ این درس، بالاتر از سایر دروس و اغلب مدارس قرار می‌گرفت)، شاهد لذت، سهولت و تعمیق یادگیری، همچنین بهبود روابط اجتماعی شاگردانم و رفع بسیاری از مشکلات فوق بودم. این باعث حسرت فراوانی شد که چرا حدود دو دهه از تدریسم، نسبت به این رویکرد آگاه و عامل نبودم. خلاصه‌ٔ این تجربه را در ارائه یادگیری تعاملی در نشست دهم چهارسوق ارائه کردم.
خوب شاید فکر کنید که شما از رویکرد سنتی معلم‌محوری گذر کرده‌اید و صرفاً به شیوهٔ سخنرانی متکی نبوده و تجربهٔ کار گروهی هم دارید، ولی باز هم دچار برخی مشکلات ذکر شده هستید.
نکتهٔ مهم این است که حتی اگر کار گروهی اجرا کنیم، باز هم چند اشتباه بزرگ را انجام می‌دهیم و توجه به برخی نکات در این زمینه نمی‌کنیم که باعث بروز این مشکلات می‌شود.
۱- در مورد نحوهٔ گروه‌بندی، تعداد، ترکیب و نحوهٔ استقرار اعضای گروه، بازه‌های زمانی تغییر اعضاء، توجیه و ترغیب سرگروه و دیگر موضوعات مربوطه دقت و برنامه خاصی نداریم. در صورتی که تک‌تک این موارد در بهره‌وری کار گروهی بسیار مؤثر است.
۲- با اینکه فعالیت‌های شاگردان در قالب گروه تعیین می‌شود، ولی برخی از ایشان همچنان به صورت فردی عمل می‌کنند. در یک کار گروهی اصولی، اعضاء نسبت به همدیگر، احساس وابستگی درونی مثبت کرده و نتایج خود را به هم گروه‌خورده می‌دانند.
۳- معمولاً در گروه‌ها افرادی هستند که سواری مفت داده یا سواری مفت می‌گیرند. معلمان حرفه‌ای می‌دانند چگونه ایجاد مسئولیت‌پذیری فردی کنند که هر کس نقش خود را به شایستگی انجام دهد.
۴- در کارهای گروهی، گاه تعاملات هم‌افزاینده رخ نمی‌دهد و افراد سبب رشد یکدیگر نمی‌شوند. خیلی اوقات یکدیگر را رقیب همدیگر می‌دانند و انگیزه جدی برای همیاری ندارند. ایجاد بستر تعامل هم‌افزا و بازی برنده-برنده، موجب همگرایی و رشد دانش‌آموزان در سطوح مختلف می‌شود.
۵- در کارهای گروهی، گاه سوء تفاهم‌ها و تعارضاتی شکل می‌گیرد که روابط دوستی اعضاء را به مخاطره می‌اندازد و اغلب، خواهان تغییر گروه خود می‌شوند. معلم حرفه‌ای، چگونگی ارتباط درست، اعتمادسازی، مدیریت حل تعارض و دیگر مهارت‌های مورد نیاز را به آنها می‌آموزد.
۶- روند بازدهی در کارهای گروهی، معمولاً ثابت است و رشد چشمگیری نمی‌کند. چرا که به گروه‌ها بازخورد درست داده نشده و فرصتی برای بررسی و شناسایی نقاط قوت و ضعف کار اعضای گروه ایجاد نمی‌شود.
اگر از این شش نکته‌ای که گفتم به سادگی گذشتید، لطفاً برگردید و چند بار آنها را با دقت بخوانید. در همین شش نکته، مطالب بسیار عمیقی وجود دارد که برای متحول کردن کار گروهی خود کافی است.
۱- از کتاب کار تحول کلاس درس با تکیه بر یادگیری مشارکتی که تقدیمتان شده و حاوی نکات اساسی و تجارب زیسته من است، استفاده کنید. فیلم‌های مربوطه را از طریق کیوآرکدهای موجود در آن مشاهده کرده و کاربرگ‌های مربوطه را پر کنید.
۲- با هماهنگی مجموعه‌ٔ خود، دورهٔ ترکیبی یادگیری مشارکتی برگزار کنیم. این دوره می‌تواند شامل سه مرحله باشد: نخست یک نشست دو ساعته، به صورت کارگاه حضوری برای آشنایی، تجربه‌اندوزی و انگیزه‌بخشی همکاران، دوم استفاده و تکمیل کتاب کار حاضر، سوم طراحی آموزشی و اجرای آزمایشی بر اساس آن در کلاس‌‌های درس. گفتنی است که مرحله سوم می‌تواند همراه با نشست پرسش و پاسخ و انجام طراحی آموزشی همراه با مدرس دوره و همکاری گروه‌های آموزشی باشد.
این فرایند می‌تواند در قالب جشنواره‌ای به مناسبت ایام هفته معلم نیز باشد و پیش از اتمام سال تحصیلی، چنین تجربه‌ای رقم خورده تا آمادگی برای شروع یک سال تحصیلی متفاوت فراهم شود. تجربه حاضر را در سطح برخی از مدارس و برخی شهرستان‌ها پیاده کرده‌ام. برای این منظور کافیست به شماره اینجانب ۰۹۱۲۶۱۲۷۳۷۰ پیامی ارسال کرده یا تماس بگیرید تا اطلاعات و هماهنگی‌های لازم انجام شود.
