فهرست مقاله
یادداشت حاضر، به ده نکته برای برگزاری کلاس آنلاین می‌پردازد که برخاسته از تجارب زیسته نگارنده است و می‌تواند به جذابیت و اثربخشی کلاس‌های معلمان ارجمند اضافه کند. معلمان حرفه‌ای پساکرونا نیازمند توانمندی در دو حیطة شایستگی هستند: توانمندی پداگوژی و توانمندی تکنولوژی. پداگوژی ناظر به علم و هنر فرایند یاددهی-یادگیری در فضای حضوری و مجازی است و تکنولوژی ناظر به کار با نرم‌افزارها، اپلیکیش‌ها، پلتفرم‌ها و سایت‌های مورد نیاز است. امروزه با جستجوی ساده، دسترسی به محتواهای گسترده آموزشی آنها فراهم است که پرداختن به آنها در این مقال نمی‌گنجد. لیکن در ادامه یادداشت حاضر، به ده نکته از برگزاری کلاس‌های برخط اشاره می‌شود که برخاسته از تجارب زیسته نگارنده است و می‌تواند به جذابیت و اثربخشی کلاس‌های معلمان ارجمند اضافه کند. گفتنی است معلمان میهن عزیزمان که واجد علم و هنر و عشق و خلاقیت هستند، راه پیاده‌سازی موارد ذکر شده را خواهند یافت یا خواهند ساخت.
۱. تا می‌توانید فرصت تعامل را ایجاد کنید.
از آنجا که برخی نظریات از جمله نظریه اجتماعی-فرهنگی یادگیری را اساساً در گرو تعامل می‌دانند، بنابراین لازم است در کلاس‌های مجازی نیز تا حد ممکن بستر تعامل ایجاد شود. این امر می‌تواند به دو شکل صورت پذیرد. نخست تعامل معلم با دانش‌آموزان به صورت پرسش و پاسخ که به رغم بهره‌های خاص آن، دایره کمتری از فراگیران را در بر خواهد گرفت. دوم تعامل دانش‌آموزان با یکدیگر یا همان کار گروهی که هم‌زمان تمامی دانش‌آموزان را می‌تواند فعال و پویا نگه‌دارد. خوشبختانه در برخی از پلتفرم‌ها از جمله ادوبی‌کانکت یا بیگ‌بلوباتن که در سایت‌هایی امکان ایجاد کلاس رایگان بر اساس آن وجود دارد، می‌توان اتاق‌های مجازی تشکیل داد و تعامل گروهی دانش‌آموزان را طراحی کرد. با استفاده از کدتصویری مقابل گوشه‌ای از فعالیت‌های گروهی نگارنده را در تدریس درس حسابان می‌توانید مشاهده کنید.
۲. به صورت مستمر از مخاطب بازخورد بگیرید.
یکی از مهم‌ترین نکات در کلاس، توجه و همراهی مخاطب است. در کلاس‌های حضوری از نگاه و زبان بدن مخاطبان یا از سوالاتی که معلم می‌پرسد یا دانش‌آموزان مطرح می‌کنند می‌توان توجه و همراهی او را مشاهده کرد. از آنجا که عوامل گوناگونی در کلاس‌های غیرحضوری این امر را به مخاطره انداخته یا زایل می‌کند، بنابراین لازم است از توجه و همراهی دانش‌آموزان آگاه شد. این کار می‌تواند با استفاده از بازخوردگیری مستمر از ایشان صورت گیرد. بنابراین به طور دائم قسمت چت یا راه‌های ارتباطی را نبندید و هر چند دقیقه دانش‌آموزان را با اسم صدا کنید و بخواهید با شما صحبت کنند. حتی در ابتدای کلاس، بازخوردگیری از کیفیت صدا و تصویر معلم می‌تواند مناسب باشد.
۳. روش سرگرم‌آموزی را پیاده کنید.
سرگرم‌آموزی روشی است که آموزش را در پی یا در ضمن فعالیت‌های سرگرم‌کننده شکل می‌دهد. در این شرایط کلاس جذاب و دلپذیر خواهد شد و شوق حضور دانش‌آموز در این کلاس افزوده می‌شود. هنر معلم در خلق چنین بستری است که با طرح درس‌های هیجان‌انگیز و شاد صورت می‌پذیرد که حتی ممکن است سیمایی از یک بازی را تداعی کند. از مخاطبان خود اقدام‌های کوچک در راستای تدریس خود مطالبه کنید؛ چرا که به نقل از تایلر: فراگیران فقط و فقط آن چیزی را به خوبی یاد می‌گیرند که خود تجربه کنند. در این حال ابزارهایی مانند سایت و اپلیکیشن کلاس دوجو برای انتخاب تصادفی دانش‌آموزان، گروه‌بندی تصادفی، ایجاد تایمر همراه با آواتارهای بامزه برای دانش‌آموزان و امکان امتیازدهی فردی و گروهی می‌تواند این امر را سهولت بخشد. امتیازهایی‌که می‌تواند ناظر بر مشارکت دانش‌آموزان یا دیگر فعالیت‌های ایشان باشد. نگارنده در مقاله دوجو دستیار معلم،نحوه استفاده از این برنامه را آموزش داده است.
۴. از کلیپ‌های متنوع برای تنفس دانش‌آموزان استفاده کنید.
در کلاس آنلاین دانش‌آموزان سریع‌تر خسته می‌شوند. از این رو گاهی برای ایجاد تنفس یا تنوع در کلاس درس، استفاده از کلیپ‌های ویدیویی جذاب یا انیمیشن‌های کوتاه، موثر است. گفتنی است که این امر در پایه‌ها و سنین مختلف مورد استقبال است و در ارتباط‌گیری معلم و مقبولیت او موثر است. اگر انتخاب موارد مزبور هدفمند و هم‌سو با موضوع کلاس باشد، لذت و عمق یادگیری را افزوده و آن را ماندگار می‌کند. از سایت‌های معتبری همچون تبیان و راسخون، همچنین سایت‌های دیگری همچون بِست‌شو موارد گوناگونی را می‌توانید دانلود کنید. کلیپ‌هایی از طبیعت همراه با موسیقی آرام و مناسب می‌تواند برای شروع کلاس و استقبال از دانش‌آموزان استفاده شود و ایشان چنین شروعی را ارج می‌نهند. به قول گاندی: یک شروع خوب نیمی از موفقیت است.
۵. مانند یک بازیگر، حس و حال را انتقال دهید. 
برخی مطالعات حاکی از این است که ۵۵ درصد پیام در قالب زبان بدن، ۳۸ درصد پیام در قالب لحن صدا و تنها ۷درصد پیام در قالب کلمات منتقل می‌شود. در آموزش مجازی نیز لازم است که دانش‌آموزان چهره معلم خود را مشاهده کنند و معلم نیز با استفاده از زبان بدن و تغییر لحن و فراز و فرود صدای خود، پیام‌های آموزشی را با صمیمیت و همراه با انرژی به مخاطب منتقل کند.
همچنان‌که مستمع صاحب‌سخن را بر سر ذوق می‌آورد، معلم هنرمند نیز همچون یک بازیگر حرفه‌ای می‌تواند شاگردان را مشتاق به همراهی و یادگیری کند. از این رو خوب است که نوشیدنی گرم و تنقلات انرژی‌بخش در کنارش باشد و در صورت نیاز و حتی حین کلاس از آن استفاده کند. حس خوب، کلام صمیمانه و حضور پرانرژی معلم، شاگردان را همراه و قدردان می‌کند. کلاس آنلاین که تصویر معلم نیست و کلام او یکنواخت است، کسالت‌بار و ملال‌آور است.
۶. نسبت به قاب تصویر و صدای خود دقت کنید.
تصویر شما می‌تواند در قاب‌های مختلفی واقع شود که در ادبیات تصویربرداری اسم‌های گوناگونی دارد.
لازم است فاصله بالای سر شما تا بالای قاب کم باشد. برخی به اشتباه تصور می‌کنند که تصویر ارائه دهنده باید در مرکز قاب نمایش قرار گیرد. در این حال فاصله شما با
دوربین نه باید آنقدر دور باشد که مخاطب به سختی با شما ارتباط چشمی پیدا کند و نه آنقدر نزدیک که احساس بد و نگران‌کننده به او بدهد. به نظر می‌رسد مناسب‌ترین قاب برای کلاس‌های مجازی، مدیوم کلوزآپ باشد. یعنی پایین قاب، نزدیک به دکمه سوم پیراهن آقایان باشد. در این حال دقت کنید که تصویر شما با پس زمینه تضاد رنگ داشته باشد. یعنی اگر پوشش شما تیره است زمینه یا پشت به دیوار روشن برگزیده شود و برعکس.
از سوی دیگر مهم‌تر از تصویر، صدای معلم است. مخاطبان اگر تصویر بی‌کیفیت را تحمل کنند، صدای بی‌کیفیت را به ندرت تحمل خواهند کرد. مراقب آلودگی‌های صوتی یا صداهای محیطی آزاردهنده باشید و به کیفیت میکروفن و فاصله خود تا آن توجه کنید. گاهی داشتن یک میکروفن یقه‌ای، از مشکلات احتمالی می‌کاهد منوط به آنکه تا حد ممکن نیازمند باطری نباشد که شارژ آن دغدغه‌آفرین باشد.
۷. مراقب شارژ باتری و اینترنت خود باشید.
اگر با لپ‌تاپ یا گوشی موبایل خود کلاس آنلاین را برگزار می‌کنید در نظر داشته باشید که ارتباط شما بر پایه اینترنت و باتری است. از این رو گاه بدون بررسی قبلی ممکن است در میان کلاس، با اتمام یا اختلال در هر یک، ارتباط شما قطع شود. خوب است که در صورت امکان اینترنت جایگزین هم پیش‌بینی کنید. به عنوان مثال اگر از طریق ADSL به اینترنت متصل هستید، اینترنت تلفن همراه یا مودم خود را نیز آماده داشته باشید. در برخی از مناطق یا مکان‌های ارائه، یکی از سیم‌کارت‌ها اینترنت مناسب‌تری را فراهم می‌کند که لازم است بررسی کنید. برای ارائه‌دهنده سرعت آپلود مهم‌تر از دانلود است. شما می‌توانید با استفاده از برخی سایت‌ها یا اپلیکیشن‌ها، سرعت این دو شاخص را اندازه‌گیری کنید. سرعت آپلود بالای یک مگابیت در ثانیه برای ارائه در پلتفرم‌های کلاس‌های مجازی مناسب است. در این حال اتصال سایر برنامه‌ها را در زمان برگزاری کلاس از اینترنت قطع کنید. با این وصف گاه ممکن است به دلایل غیراختیاری، اینترنت شما یا برخی از مخاطبان با اشکال مواجه شده و ارتباط قطع شود که لازم است با طبیعی انگاشتن آن، به مخاطبان آرامش دهید و از گلایه و اعتراض پرهیز کنید
۸. از یک تسهیل‌گر استفاده کنید. 
همچنان که در کلاس‌های حضوری، نماینده‌ای از دانش‌آموزان، عهده‌دار اموری از کلاس و معلم است، خوب است فردی از دانش‌آموزان را به عنوان نماینده، مبصر، همیار یا دستیار در کلاس آنلاین برگزینید. این نقش می‌تواند بین دانش‌آموزان مختلف تقسیم شود و حتی به عنوان یک امتیاز در نظر گرفته شود. نگارنده برخی امور از جمله بازکردن میکروفن مخاطبان، ثبت حضور و فعالیت‌های ایشان و انضباط کلاسی را بر عهده فرد یا افرادی از کلاس می‌گذارد. لازمه این کار آن است که دسترسی‌های لازم در فضای مجازی از سوی معلم برای او ایجاد شود و پیش از آن نیز قواعد حاکم بر این شیوه یاددهی-یادگیری، انتظارات معلم برای عموم دانش‌آموزان و بالاخره اصول و آداب معاشرت شبکه‌ای و ارتباطات برخط، تنظیم و تبیین شود. چیزی که به عنوان نتیکت یاد شده و از ترکیب دو واژه شبکه (network) و آداب معاشرت (etiquette) به دست آمده است. از سوی دیگر با توجه به امکان فرامکانی ارتباط مجازی، می‌توان در برخی کلاس‌ها از ارائه‌دهنده میهمان نیز استفاده کرد که بر جذابیت و تنوع کلاس می‌افزاید. به عنوان مثال اگر آموزش ما در مورد جغرافیا یا ویژگی‌های یکی از استان‌ها است، از یک دوست و همکار محلی بخواهیم در زمان مربوطه در ارائه، تایید یا تکمیل مطالب مشارکت کند.
۹. مقدمات محتوایی خود را به طور مناسب از قبل آماده کنید.
اگر هم‌زمان با ارائه خود از اسلاید استفاده می‌کنید، اندازه فونت را بر اساس مشاهده مخاطب با گوشی تلفن همراه در نظر بگیرید. بر این اساس حدود اندازه ۴۰ مناسب است. اگر می‌خواهید پیام‌های متنی را در میان ارائه خود به مخاطب بدهید، آن را از قبل تایپ کرده و با کپی و چسباندن منتقل کنید تا زمان مغتنم و محدود کلاس به شکل شایسته‌تری استفاده شود. در این حال پیام‌های مهم را در قسمت چت، سنجاق کنید. اگر مخاطبان شما در یک کانال یا گروه شبکه اجتماعی حضور دارند، ارسال پیام‌های یادآوری از کلاس و برنامه مربوطه در آن مفید است. اگر پیوند‌های طولانی را می‌خواهید با دانش‌آموزان به اشتراک بگذارید، از سایت‌های کوتاه‌کننده لینک استفاده کنید.
۱۰. بعد از کلاس به خودارزیابی و اشتراک‌گذاری محتواها اقدام کنید.
یکی از اقدام‌هایی که می‌تواند به رشد حرفه‌ای معلمان سرعت ببخشد، دریافت بازخورد از فرایند آموزش در کلاس است. متاسفانه شاید به دلیل کم‌توجهی، احساس کم‌اهمیتی، رودربایستی یا فرهنگ ارتباطی، معلمان، کمتر در راستای بهبود تدریس یا رفع کاستی‌های احتمالی خود بازخورد دریافت می‌کنند. به ویژه در کلاس آنلاین که همچون اتاق شیشه‌ای در منظر خانواده‌ها و دیگر افراد است. از این رو معلم می‌تواند گاهی کلاس خود را ضبط کرده و با مشاهده آن به خودارزیابی و رفع نقایص احتمالی و بهبود مستمر فرایند یاددهی-یادگیری بپردازد. این امر در کلاس‌های حضوری با نصب یک دوربین یا گوشی موبایل در انتهای کلاس، و در کلاس‌های مجازی با ضبط صفحه نمایش با استفاده از اپلیکیشن‌ها یا نرم‌افزارهای مربوطه می‌تواند صورت پذیرد. در این حال برای یادگیری بهتر و استمرار آن، محتواهای ارائه شده یا مطالب تکمیلی را نیز بعد از کلاس در گروه دانش‌آموزان قرار دهید.
گفتنی است که نکات و ملاحظات برگزاری کلاس‌های غیرحضوری در این یادداشت تمام نشده و به تعداد معلمان خلاق، موارد دیگری نیز قابل ذکر است. فضای مجازی، مجالی است که چنین تجربه‌های ارزنده به اشتراک گذاشته شود. این امر ملازم آن است که معلمان ارجمند بین تدریس و تالیف، ایجاد آشتی کرده و یا با تولید محتواهای گوناگون به نشر تجارب خود بپردازند.
- نویسنده: محمد نیرو
